Q. "බෞද්ධ"යන වචනයයේ අර්ථය කුමක්ද?
A. සරලව ම පැහැදිළි කරන්නේ නම්, "උ" ස්වරය වෙනුවට "ඖ" යන ස්වරය ආදේශවීම සිංහල භාෂා රීතියකි. “බුද්ධ” යන පදයේ මුලකුර වන “බු” යන්න සෑදී ඇත්තේ බ්+උ එක්වීමනි; එහි "උ" ස්වරය වෙනුවට "ඖ" ආදේශවීමෙන්, බ්+ඖ = "බෞ” වීමෙන් "බෞද්ධ" යන පදය නිර්මාණය වේ.
ඉතිරිය තේරුම් ගැනීමට මෙය උපකාර කරගන්න.
A. “බුද්ධ” පදාර්ථය.
“බුද්ධොති කෙනට්ඨෙන බුද්ධො? බුජ්ක්‍ධිතා සච්චානීති බුද්ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්ධො, සබ්බඤ්ඤුතාය බුද්ධො, සබ්බදස්සාවිතාය බුද්ධො,අනඤ්ඤනෙය්‍යතාය බුද්ධො, විසවිතාය බුද්ධො, ඛීණාසවසංඛාතෙන බුද්ධො, නිරුපලෙපසංඛාතෙන බුද්ධො, එකන්ත වීතරාගොති බුද්ධො, එකන්ත වීතදොසොති බුද්ධො, එකන්ත වීතමොහොති බුද්ධො, එකන්ත නික්කිලෙසොති බුද්ධො, එකායන මග්ගං ගතොති බුද්ධො, එකො අනුත්තරං සම්මා සම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති බුද්ධො. අබුද්ධිවිහතත්තා බුද්ධපටිලාභා බුද්ධො.
බුද්ධොති නෙතං නාමං මාතරා කතං න පිතාරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං, න මිත්තාමච්චෙති කතං න ඥාතිසාලොහිතෙහි කතං, න සමණ බ්‍රාහ්මණෙහි කතං, න දේවතාහි කතං, විමොක්ඛන්නිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලේ සහ සබ්බඤ්ඤුත ඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකාපඤ්ඤන්ති යදිදං බුද්ධොති.
මේ පටිසම්භිමග්ගයෙහි බුද්ධ යන පදය විවරණය කර ඇති ආකාරය ය. එහි තේරම මෙසේ ය.
කවරාර්ථයකින් බුද්ධ නම් වේද යත්?
චතුස්සත්‍යයන් අවබෝධ කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
චතුස්සත්‍යයන් සත්වයනයට අවබෝධ කරවන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
සියල්ල දත් බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
සියල්ල දක්නා බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
අන්‍යයන් විසින් අවබෝධ කරවිය යුත්තකු නොවන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
නා නා ගුණයෙන් වෑස්සෙන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
කාමාදි ආශ්‍රවයන් ක්‍ෂය කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
උපක්ලේශ විරහිත බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් රාගය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් ද්වේෂය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් මෝහය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් නික්ලේශී බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකායන මාර්ගයෙහි ගියේනුයි බුද්ධ නම් වේ.
එකලාව අනුත්තර සම්‍යක් සම්බෝධිය අධිගමනය කල බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
අබුද්ධිය නැසූ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
බුද්ධ යන මේ නාමය මව විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, පියා විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, සහෝදරයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, සහෝදරියන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, මිත්‍රාමාත්‍යාදීන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, නෑයන් සහ ලේ නෑයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, දෙවියන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ. බුද්ධ යන මේ නාමය සර්වඥයන් වහන්සේට අර්හත් මාර්ගසංඛ්‍යාත විමෝක්ෂයාගේ කෙළවර ලබන සර්වඥත්වාදී ගුණයන් නිසා ලැබෙන නාමයෙකි. භාග්‍යවත් බුදුවරයන් වහන්සේට බෝධිමුලයේ දී සර්වඥතාඥානය ලැබීම නිමිත්ත කොට ලැබෙන ප්‍රඥප්තියකි."
A. සරලව ම පැහැදිළි කරන්නේ නම්, "උ" ස්වරය වෙනුවට "ඖ" යන ස්වරය ආදේශවීම සිංහල භාෂා රීතියකි. “බුද්ධ” යන පදයේ මුලකුර වන “බු” යන්න සෑදී ඇත්තේ බ්+උ එක්වීමනි; එහි "උ" ස්වරය වෙනුවට "ඖ" ආදේශවීමෙන්, බ්+ඖ = "බෞ” වීමෙන් "බෞද්ධ" යන පදය නිර්මාණය වේ.
ඉතිරිය තේරුම් ගැනීමට මෙය උපකාර කරගන්න.
A. “බුද්ධ” පදාර්ථය.
“බුද්ධොති කෙනට්ඨෙන බුද්ධො? බුජ්ක්‍ධිතා සච්චානීති බුද්ධො, බොධෙතා පජායාති බුද්ධො, සබ්බඤ්ඤුතාය බුද්ධො, සබ්බදස්සාවිතාය බුද්ධො,අනඤ්ඤනෙය්‍යතාය බුද්ධො, විසවිතාය බුද්ධො, ඛීණාසවසංඛාතෙන බුද්ධො, නිරුපලෙපසංඛාතෙන බුද්ධො, එකන්ත වීතරාගොති බුද්ධො, එකන්ත වීතදොසොති බුද්ධො, එකන්ත වීතමොහොති බුද්ධො, එකන්ත නික්කිලෙසොති බුද්ධො, එකායන මග්ගං ගතොති බුද්ධො, එකො අනුත්තරං සම්මා සම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති බුද්ධො. අබුද්ධිවිහතත්තා බුද්ධපටිලාභා බුද්ධො.
බුද්ධොති නෙතං නාමං මාතරා කතං න පිතාරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං, න මිත්තාමච්චෙති කතං න ඥාතිසාලොහිතෙහි කතං, න සමණ බ්‍රාහ්මණෙහි කතං, න දේවතාහි කතං, විමොක්ඛන්නිකමෙතං බුද්ධානං භගවන්තානං බොධියා මූලේ සහ සබ්බඤ්ඤුත ඤාණස්ස පටිලාභා සච්ඡිකාපඤ්ඤන්ති යදිදං බුද්ධොති.
මේ පටිසම්භිමග්ගයෙහි බුද්ධ යන පදය විවරණය කර ඇති ආකාරය ය. එහි තේරම මෙසේ ය.
කවරාර්ථයකින් බුද්ධ නම් වේද යත්?
චතුස්සත්‍යයන් අවබෝධ කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
චතුස්සත්‍යයන් සත්වයනයට අවබෝධ කරවන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
සියල්ල දත් බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
සියල්ල දක්නා බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
අන්‍යයන් විසින් අවබෝධ කරවිය යුත්තකු නොවන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
නා නා ගුණයෙන් වෑස්සෙන බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
කාමාදි ආශ්‍රවයන් ක්‍ෂය කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
උපක්ලේශ විරහිත බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් රාගය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් ද්වේෂය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් මෝහය දුරු කළ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකාන්තයෙන් නික්ලේශී බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
ඒකායන මාර්ගයෙහි ගියේනුයි බුද්ධ නම් වේ.
එකලාව අනුත්තර සම්‍යක් සම්බෝධිය අධිගමනය කල බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
අබුද්ධිය නැසූ බැවින් බුද්ධ නම් වේ.
බුද්ධ යන මේ නාමය මව විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, පියා විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, සහෝදරයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, සහෝදරියන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, මිත්‍රාමාත්‍යාදීන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, නෑයන් සහ ලේ නෑයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, ශ්‍රමණ බ්‍රාහ්මණයන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ, දෙවියන් විසින් තබන ලද්දේ නොවේ. බුද්ධ යන මේ නාමය සර්වඥයන් වහන්සේට අර්හත් මාර්ගසංඛ්‍යාත විමෝක්ෂයාගේ කෙළවර ලබන සර්වඥත්වාදී ගුණයන් නිසා ලැබෙන නාමයෙකි. භාග්‍යවත් බුදුවරයන් වහන්සේට බෝධිමුලයේ දී සර්වඥතාඥානය ලැබීම නිමිත්ත කොට ලැබෙන ප්‍රඥප්තියකි."
