A / R. {“කිසාගොතමියා නාම පිතුච්ඡාධීතාය භාසිතං ඉමං ගාථං සුත්වා, ‘අහං ඉමාය නිබ්බුතපදං සාවිතො’ති ගීවතො සතසහස්සග්ඝනිකං මුත්තාහාරං මුඤ්චිත්වා, තස්සා පෙසෙත්වා, අත්තනො භවනං පවිසිත්වා, සිරිසයනෙ නිසින්නො නිද්දාවසෙන නාටකානං විප්පකාරං දිස්වා, නිබ්බින්නහදයො ඡන්නං උට්ඨාපෙත්වා, කණ්ඩකං ආහරාපෙත්වා, කණ්ඩකං ආරුය්හ, ඡන්නසහායොව දසසහස්සිලොකධාතුදෙවතාහි කතපරිවාරො මහාභිනික්ඛමනං නික්ඛමිත්වා, තෙනෙව රත්තාවසෙසෙන තීණි ¶ මහාරජ්ජානි අතික්කම්ම අනොමානදීතීරෙ පබ්බජිත්වා, අනුක්කමෙන රාජගහං ගන්ත්වා, තත්ථ පිණ්ඩාය චරිත්වා, පණ්ඩවපබ්බතපබ්භාරෙ නිසින්නො මගධරාජෙන රජ්ජෙන නිමන්තියමානො තං පටික්ඛිපිත්වා, සබ්බඤ්ඤුතං පත්වා තස්ස විජිතං ආගමනත්ථාය තෙන ගහිතපටිඤ්ඤො ¶, ආළාරඤ්ච උදකඤ්ච උපසඞ්කමිත්වා, තෙසං සන්තිකෙ අධිගතවිසෙසෙන අපරිතුට්ඨො ඡබ්බස්සානි මහාපධානං පදහිත්වා, විසාඛාපුණ්ණමදිවසෙ පාතොව සෙනානිගමෙ සුජාතාය දින්නං පායාසං පරිභුඤ්ජිත්වා, නෙරඤ්ජරාය නදියා සුවණ්ණපාතිං පවාහෙත්වා, නෙරඤ්ජරාය තීරෙ මහාවනසණ්ඩෙ නානාසමාපත්තීහි දිවසභාගං වීතිනාමෙත්වා, සායන්හසමයෙ සොත්ථියෙන දින්නං අට්ඨතිණමුට්ඨිං ගහෙත්වා, කාළෙන නාගරාජෙන අභිත්ථුතගුණො බොධිමණ්ඩං ආරුය්හ තිණානි සන්ථරිත්වා, ‘න තාවිමං පල්ලඞ්කං භින්දිස්සාමි යාව මෙ න අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චිස්සතී’ති පටිඤ්ඤං කත්වා, පාචීනදිසාභිමුඛො නිසීදිත්වා, සූරියෙ අනත්ථඞ්ගමිතෙයෙව මාරබලං විධමිත්වා, පඨමයාමෙ පුබ්බෙනිවාසඤාණං, මජ්ඣිමයාමෙ චුතූපපාතඤාණං පත්වා, පච්ඡිමයාමාවසානෙ දසබලචතුවෙසාරජ්ජාදිසබ්බබුද්ධගුණපටිමණ්ඩිතං ¶ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පටිවිජ්ඣන්තොයෙව ඉමං අභිධම්මනයසමුද්දං අධිගඤ්ඡි. එවමස්ස අධිගමනිදානං වෙදිතබ්බං.

එවං අධිගතාභිධම්මො එකපල්ලඞ්කෙන නිසින්නසත්තාහං අනිමිසසත්තාහං චඞ්කමනසත්තාහඤ්ච අතික්කමිත්වා, චතුත්ථෙ සත්තාහෙ සයම්භූඤාණාධිගමෙන අධිගතං අභිධම්මං විචිනිත්වා අපරානිපි අජපාලමුචලින්දරාජායතනෙසු තීණි සත්තාහානි වීතිනාමෙත්වා, අට්ඨමෙ සත්තාහෙ අජපාලනිග්‍රොධරුක්ඛමූලෙ නිසින්නො ධම්මගම්භීරතාපච්චවෙක්ඛණෙන අප්පොස්සුක්කතං ආපජ්ජමානො දසසහස්සිමහාබ්‍රහ්මපරිවාරෙන සහම්පතිබ්‍රහ්මුනා ආයාචිතධම්මදෙසනො බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං ඔලොකෙත්වා, බ්‍රහ්මුනො අජ්ඣෙසනං ආදාය “කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්‍ය’න්ති ඔලොකෙන්තො ආළාරුදකානං කාලඞ්කතභාවං ඤත්වා, පඤ්චවග්ගියානං භික්ඛූනං බහූපකාරතං අනුස්සරිත්වා, උට්ඨායාසනා කාසිපුරං ගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙ උපකෙන සද්ධිං මන්තෙත්වා, ආසාළ්හීපුණ්ණමදිවසෙ ඉසිපතනෙ මිගදායෙ පඤ්චවග්ගියානං භික්ඛූනං වසනට්ඨානං පත්වා,තෙ අනනුච්ඡවිකෙන සමුදාචාරෙන සමුදාචරන්තෙ සඤ්ඤාපෙත්වා, ධම්මචක්කං පවත්තෙන්තො අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤත්ථෙරප්පමුඛා අට්ඨාරස බ්‍රහ්මකොටියො අමතපානං පායෙසි. එවං යාව ධම්මචක්කප්පවත්තනා දෙසනානිදානං ¶ වෙදිතබ්බං. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරො පන සාට්ඨකථානං අරියපරියෙසන(ම• නි• 1.274) පබ්බජ්ජසුත්තාදීනං (සු• නි• 407 ආදයො) වසෙන වෙදිතබ්බො.

එවං ¶ අධිගමනිදානදෙසනානිදානසම්පන්නස්ස පනස්ස අභිධම්මස්ස අපරානිපි දූරෙනිදානං, අවිදූරෙනිදානං, සන්තිකෙනිදානන්ති තීණි නිදානානි. තත්ථ දීපඞ්කරපාදමූලතො පට්ඨාය යාව තුසිතපුරා දූරෙනිදානං වෙදිතබ්බං. තුසිතපුරතො පට්ඨාය යාව බොධිමණ්ඩා අවිදූරෙනිදානං. ‘එකං සමයං භගවා දෙවෙසු විහරති තාවතිංසෙසු පාරිච්ඡත්තකමූලෙ පණ්ඩුකම්බලසිලායං, තත්ථ ඛො භගවා දෙවානං තාවතිංසානං අභිධම්මකථං කථෙසී’ති ඉදමස්ස සන්තිකෙනිදානං. අයං තාව නිදානකථා.”

https://tipitaka.app/?a=4a0-244-si}

A / R. {“... අභිධම්මෙ ද්වෙ නිදානානි – අධිගමනිදානඤ්ච දෙසනානිදානඤ්ච ¶. තත්ථ අධිගමනිදානං දීපඞ්කරදසබලතො පට්ඨාය යාව මහාබොධිපල්ලඞ්කා වෙදිතබ්බං. දෙසනානිදානං යාව ධම්මචක්කප්පවත්තනා. එවං උභයනිදානසම්පන්නස්ස පනස්ස අභිධම්මස්ස නිදානකොසල්ලත්ථං ඉදං තාව පඤ්හාකම්මං වෙදිතබ්බං – අයං අභිධම්මො නාම කෙන පභාවිතො? කත්ථ පරිපාචිතො? කත්ථ අධිගතො? කදා අධිගතො? කෙන අධිගතො? කත්ථ විචිතො? කදා විචිතො? කෙන විචිතො? කත්ථ දෙසිතො? කස්සත්ථාය දෙසිතො? කිමත්ථං දෙසිතො? කෙහි පටිග්ගහිතො? කෙ සික්ඛන්ති? කෙ සික්ඛිතසික්ඛා? කෙ ධාරෙන්ති? කස්ස වචනං? කෙනාභතොති?"

https://tipitaka.app/?a=4a0-46-si}

A / R. {https://mahaviharaya.lk/article/27432

[https://mahaviharaya.lk/article/tag/abhidhamma]}

A / R. {https://pitaka.lk/books/abhidharmaye-mulika-karunu/1.html}