Q / A. සති නිමිත්ත යනු කුමක්ද? - “සති නිමිත්ත” කියලා කියන්නේ / හඳුන්වන්නේ “සතිය” එහෙමත් නැත්තනම් “සිහිය” පිහිටුවා (තියා) ගන්න 01. භාවනා කමටහනකට/කර්මස්ථානයකට/අරමුණකට” හෝ 02. “නිමිත්තකට.
01. වාඩිවී සිටින ඉරියව්ව හැර, වෙනත් ඉරියව්වකින් (සත්ත්ව - පුද්ගල - ආත්ම - මම නොවන ලෙසින්) සතර සතිපට්ඨාන අරමුණකට / අරමුණුවලට ම සිහියෙන් සිත පිහිටුවා ගැනීම (/ ගැනීමෙන් එකී අරමුණ/ණු ම) ද “සති නිමිත්ත” වේ.
“සිහිඇත්තේ” යනු කාරණා සතරකින් සිහි ඇත්තේ කයෙහි කය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේ සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. වේදනාවන්හි වේදනාව අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. සිතෙහි සිත අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේනමි. ධර්මයන්හි ධර්මය අනුව බලන සිහිය පිහිටු වන්නේනුයි සිහි ඇත්තේ නමි. තවත් කාරණ සතරක් නිසා සිහි ඇත්තේ නමි. සිහි නැති බව දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහිය ඇති කරණ ධර්මයන් කරණලද බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි. සිහියට විරුද්ධ ධර්මයන් දුරු කරණ බැවින් සිහි ඇත්තේ නමි සිහියට නිමිතිවූ ධර්මයන් පිළිබඳ නුමුලාවන අර්ථයෙන් සිහි ඇත්තේ නමි."
"සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙති. සතොති චතූහි කාරණෙහි සතො - කායෙ කායානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, වෙදනාසු වෙදනානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, චිත්තෙ චිත්තානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො, ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සනාසතිපට්ඨානං භාවෙන්තො සතො.
අපරෙහිපි චතූහි කාරණෙහි සතො - අසතිපරිවජ්ජනාය සතො, සතිකරණීයානං ධම්මානං කතත්තා සතො, සතිපරිබන්ධානං (සතිපටිපක්ඛානං (ස්‍යා.) මහානි. 3) ධම්මානං හතත්තා සතො, සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තා (අප්පමුට්ඨත්තා (ස්‍යා.)) සතො."
"පුන උපකාරවසෙන ච අපරිහීනවසෙන ච ගුණවසෙන ච අපරෙ තයො චතුක්කා වුත්තා. තත්ථ අසතිපරිවජ්ජනායාති න සති අසති, සති එත්ථ නත්ථීති වා අසති, මුට්ඨස්සතියා එතං අධිවචනං. පරිවජ්ජනායාති සමන්තතො වජ්ජනෙන. භත්තනික්ඛිත්තකාකසදිසෙ හි මුට්ඨසතිපුග්ගලෙ පරිවජ්ජනෙන උපට්ඨිතසතිපුග්ගලසෙවනෙන ඨානනිසජ්ජාදීසු සතිසමුට්ඨාපනත්ථං නින්නපොණපබ්භාරචිත්තතාය ච සති උප්පජ්ජති. සතිකරණීයානං ධම්මානන්ති සතියා කාතබ්බානං ධම්මානං. කතත්තාති කතභාවෙන. චතුන්නං මග්ගානං කතත්තා, භාවිතත්තාති අත්ථො. සතිපරිබන්ධානං ධම්මානං හතත්තාති කාමච්ඡන්දාදීනං නාසිතභාවෙන. සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තාති සතියා කාරණානං කායාදිආරම්මණානං අනට්ඨභාවෙන."
"සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තා යනු සිහිය පවත්වා ගැනීම පිණිස නිමිතිකොට ගතයුතු කායාදී අරමුණු නොනට (විනාශ නොවූ) බැවිණි." MahaNiddeAtt – 60P
"සතිනිමිත්තානං ධම්මානං අසම්මුට්ඨත්තාති සතියා කාරණානං කායාදිආරම්මණානං අනට්ඨභාවෙන."
[කායාදී = කාය - වේදනා - චිත්ත - ධම්ම අරමුණු (ඕනෑම අරමුණක්).]
{[මෙය ද කියවන්න.] - සැලකිය යුතුයි - මෙවැනි ඇතැම් කරුණු කාරණා හැරෙන්නට, මාන්කඩවල සුදස්සන හිමියන්ගේ දේශනා අපි ද ඉතා ගෞරවාදරයෙන් පිළිගන්නෙමු.}
02. මෙතැන දී “නිමිත්ත(කට)” කියලා කියන්නේ - (මනෝමය) ලකුණ / (මනෝමය) සටහන / මනෝ-චිත්‍රය / මනසින් ඇඳගත්/අල්ලාගත් ස්ථානය (/ තැන) යි.
ඒ “නිමිත්ත” තබා ගත යුත්තේ නහය අග හෙවත් නාස් පුඩු අග හෝ උඩු තොලෙහි මැද/මධ්‍ය ප්‍රදේශයෙහි හෝ (හුස්ම ගන්න / පිටකරන විට) හුස්ම වැදෙන තැන ය.
{“පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා”ති තත්ථ කතමා සති? යා සති අනුස්සති පටිස්සති…පෙ… සම්මාසති – අයංවුච්චති “සති”. අයං සති උපට්ඨිතා හොති සුපට්ඨිතා නාසිකග්ගෙ වා මුඛනිමිත්තෙ වා. තෙන වුච්චති “පරිමුඛං සතිංඋපට්ඨපෙත්වා”ති.” - https://tipitaka.app/?a=2b11-41-si
එය ද දිගු නැහැයක් ඇති කෙනෙක් නම් නාස්පුට (නාස්පුඩු) අග/අග්ගිස්සේ හෝ කෙටි නහයක් ඇති කෙනෙක් නම් උඩු තොලෙහි මැද/මධ්‍ය ප්‍රදේශයෙහි ආශ්වාස-ප්‍රශ්වාස වාතය ස්පර්ශ වන තැන ය.
"නාසිකග්ගෙ වාති දීඝනාසිකො නාසිකග්ගෙ. මුඛනිමිත්තෙ වාති රස්සනාසිකො උත්තරොට්ඨෙ."
"නාසිකග්ගෙති නාසපුටග්ගෙ. මුඛනිමිත්තං නාම උත්තරොට්ඨස්ස වෙමජ්ඣප්පදෙසො, යත්ථ නාසිකවාතො පටිහඤ්ඤති."
මුඛනිමිත්තන්ති චෙත්ථ උත්තරොට්ඨස්ස වෙමජ්ඣප්පදෙසො දට්ඨබ්බො, යත්ථ නාසිකවාතො පටිහඤ්ඤති
[VibhAtt (SVA) – 305P – We can’t accept the Sinhala translation in the Commentary - Att.]
"ආශ්වාස යැ ප්‍රශ්වාස යැ නිමිත්ත යැ උපනිබන්ධනා (ආශ්වාසප්‍රශ්වාසයන් ස්පර්ශ කරන තැන) යැ"
"එසෙයින් මැ මහණ තෙම නාසිකාග්‍රයෙහි හෝ මුඛනිමිත්තෙහි හෝ සිහි එළවා හුන්නේ වෙයි."
"එවමෙව භික්ඛු නාසිකග්ගෙ වා මුඛනිමිත්තෙ වා සතිං උපට්ඨපෙත්වා නිසින‍්නො හොති,"
"උත්තරොට්ඨනාසිකග්ගෙසු ඵුට්ඨස්ස අස්සාසපස්සාසස්ස ගහෙතබ්බතො වුත්තං “ආනාපානස්සති එත්ථ, ඵුට්ඨෙන පරිදීපිතා”ති."
"උපනිබන්ධනා නිමිත්තන්ති උපනිබන්ධනාය සතියා නිමිත්තභූතං කාරණභූතං නාසිකග්ගං වා මුඛනිමිත්තං වා. උපනිබන්ධති එතාය ආරම්මණෙ චිත්තන්ති ¶ උපනිබන්ධනා නාම සති. නාසිකග්ගෙ වාති දීඝනාසිකො නාසිකග්ගෙ. මුඛනිමිත්තෙ වාති රස්සනාසිකො උත්තරොට්ඨෙ. උත්තරොට්ඨො හි මුඛෙ සතියා නිමිත්තන්ති මුඛනිමිත්තන්ති වුත්තො."
{පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වාති කම්මට්ඨානාභිමුඛං සතිං ඨපයිත්වා, මුඛසමීපෙ වා කත්වාති අත්ථො. තෙනෙව වුත්තං “අයං සති උපට්ඨිතා හොති සූපට්ඨිතා නාසිකග්ගෙ වා මුඛනිමිත්තෙ වා”ති. මුඛනිමිත්තන්තිචෙත්ථ උත්තරොට්ඨස්ස වෙමජ්ඣප්පදෙසො දට්ඨබ්බො, යත්ථ නාසිකවාතො පටිහඤ්ඤති; අථ වා ¶ පරීතිපරිග්ගහට්ඨො, මුඛන්ති නිය්‍යානට්ඨො, සතීති උපට්ඨානට්ඨො; තෙන වුච්චති “පරිමුඛං සති”න්ති එවං පටිසම්භිදායං (පටි· ම· 1.164) වුත්තනයෙනපෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. තත්‍රායං සඞ්ඛෙපො “පරිග්ගහිතනිය්‍යානං සතිං කත්වා”ති.” - https://tipitaka.app/?a=4b11-153-si
“නාසිකග්ගෙති නාසපුටග්ගෙ. මුඛනිමිත්තං නාම උත්තරොට්ඨස්සවෙමජ්ඣප්පදෙසො, යත්ථ නාසිකවාතො පටිහඤ්ඤති.” - https://tipitaka.app/?a=ka2a-340-si}
{පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වාති. පරීති පරිග්ගහට්ඨො. මුඛන්ති නිය්‍යානට්ඨො. සතීති උපට්ඨානට්ඨො. තෙන වුච්චති - ‘‘පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා’’ති.
සිහිය පරිමුඛකොට තබා:-යනු මෙහි පරි යනු දැඩිකොට ගැනීම් අර්ථ ඇත්තේය. මුඛ යනු එතෙරවීමට ප්‍රමුඛවීම යන අර්ථය ඇත්තේය. සති යනු එළඹ සිටීම අර්ථ කොට ඇත්තේය. එයින් සිහිය නිවනට පමුණුවන්නාවූ ධර්මය වශයෙන් දැඩිව ගෙන පිහිටුවායි කියනු ලැබේ. https://pitaka.lk/main?n=541076&p=164}
Q / A. එය භාවිතා කරන්නේ ආනාපානසති භාවනාවට පමණක් ද? - නැත - එනමුත් එය භාවිතා කරනුයේ (සතර ඉරියව්වෙන්) “ඉදගෙන සිටින ඉරියව්වෙන්” කරනු ලබන භාවනා තුළ දී පමණක් ම බව (අටුවා / ටීකාදිය නොසලකා ද) ත්‍රිපිටක පොත්වහන්සේ අනුසාරයෙන් සපථ කළ හැක. (දැනට අපට හමු වී ඇති සාධක තුළින් එය ඔප්පුකළ හැක - පහළ ම පින්තූරය බලන්න.)
(සතර ඉරියව්වෙන්) ඉදගෙන සිටින ඉරියව්වෙන් හැර, වෙනත් ඉරියව්වක (නාස් පුට අග හෝ උඩු තොලේ මැද) “සති නිමිත්ත” භාවිතා කරන බව ඔප්පුකළහැකි කෙනෙක් ඇත්ත නම්, >ත්‍රිපිටකානුසාරයෙන්< කරුණාකර එය ඔප්පුකොට පෙන්වන්න - දැනට අප සතු “ත්‍රිපිටකසාධක” අනුව (සතර ඉරියව්වෙන්) වෙනත් ඉරියව්වක (නාස් පුට අග හෝ උඩු තොලේ මැද) “සති නිමිත්ත” භාවිතා කරන බව පිළිගත නොහැක.
I. නීවරණ ප්‍රහාණ භාවනා (ධම්මානුපස්සනා) හා ධ්‍යාන සඳහා.
II. විදර්ශනා භාවනා සඳහා.
(III. ධ්‍යාන / සමාපත්තීන් වලට සමවැදීම සඳහා.)
(සතර ඉරියව්වෙන්,) “ඉදගෙන සිටින ඉරියව්වෙන්” කරනු ලබන ඕනෑම සමථ හෝ විපස්සනා භාවනාවක් තුළ දී පමණක් ම එය භාවිතා කළ හැකි බව කිව හැකිය. [“පර්යංකය බැඳ (අරමිනිය / එරමිණියා ගොතා ගෙන)"]
I. https://tipitaka.app/?a=bc1-27-si
https://tipitaka.app/?a=bc0-37-si
https://tipitaka.app/?a=ba3-302-si
https://tipitaka.app/?a=bb0-22-si
https://tipitaka.app/?a=2b11-3-si
"නිසීදිං පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.
“සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහාසිං, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙසිං. බ්‍යාපාදපදොසං පහාය අබ්‍යාපන්නචිත්තො විහාසිං සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්‍යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙසිං. ථිනමිද්ධං පහාය විගතථිනමිද්ධො විහාසිං ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙසිං. උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහාසිං අජ්ඣත්තං, වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙසිං. විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහාසිං අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙසිං.
“සො ¶ ¶ ඉමෙ ¶ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං."
II. https://tipitaka.app/?a=bb1-18-si
"අථ ඛො භගවා අපලොකෙත්වා ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසි – “යං කිඤ්චි, රාහුල, රූපං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බ”න්ති. “රූපමෙව නු ඛො, භගවා, රූපමෙව නු ඛො, සුගතා”ති? “රූපම්පි, රාහුල, වෙදනාපි, රාහුල, සඤ්ඤාපි, රාහුල, සඞ්ඛාරාපි, රාහුල, විඤ්ඤාණම්පි, රාහුලා”ති. අථ ඛො ආයස්මා රාහුලො “කො නජ්ජ භගවතා සම්මුඛා ඔවාදෙන ඔවදිතො ගාමං පිණ්ඩාය පවිසිස්සතී”ති තතො පටිනිවත්තිත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා."
III. https://tipitaka.app/?a=bb4-40-si
https://tipitaka.app/?a=dd3-52-si
https://tipitaka.app/?a=dc6-31-si
{පිළිතුරු සඳහා උපකාරක - https://tipitaka.app/ - පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා - පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.}
Q / A. “සති නිමිත්ත” 1. අධ්‍යාහාරයෙන් ගැනීම හා 2. ඡප්පාණක සූත්‍රය.
1. (මහා)සතිපට්ඨාන සූත්‍ර කායානුපස්සනා ආනාපානපබ්බය (https://pitaka.lk/main?n=16182) තුළ ඇති “පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා” යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය අනෙකුත් “පබ්බ” සඳහා අධ්‍යාහාරයෙන් (inferred) යොදා ගන්නේ නම්, “පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා” ලෙස පමණක් යොදාගත නොහැක; මන්ද, “... පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.” යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය අභේද්‍ය (inseparable) බැවිණි; නොඑසේනම්, “... පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.” යන වාක්‍ය ඛණ්ඩය තුළින් “පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා” යන වාක්‍ය කොටස පමණක් උගුළුවා/ගලවා (විග්‍රහ / අටුවා / ටීකා කළ හැකි වුව ද,) එසේ යෙදිය නොහැක.
[අධ්‍යාහාරයෙන් = “අජ්ඣාහාර. (අධි = අජ්ඣ + ආ + හර) අධ්‍යාහාර (inferred / understood) කිරීම, අවශ්‍යයෙන් කිවයුතු වූ පදයක් අමුතුවෙන් යොදා කීම.”]
[“පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා” = සති නිමිත්තෙහි සිහිය දැඩිව පිහිටුවා.
“... පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.” = “පර්යංකය බැඳ (අරමිනිය ගොතා ගෙන) ශරීරය කෙළින් පිහිටුවා සති නිමිත්තෙහි සිහිය දැඩිව පිහිටුවා තබා ගෙන”]
2. ඡප්පාණක සූත්‍රය - ඡප්පාණකොපමසුත්තං - https://pitaka.lk/main?n=2410219
මෙහි කොතැනක හෝ සතිපට්ඨානය හෝ “සති නිමිත්ත” සඳහා ‘දැඩි හුලක හෝ කණුවක’ ලෙස උපමා කොට නැත. එසේ උපමා කොට ඇත්තේ කායගතාසතියට ය.
“මහණෙනි, දැඩි හුලක හෝ කණුවක හෝ යනු කායගතාසතියට නමකි.” – “දළ්හෙ ඛීලෙ වා ථම්භෙ වා’ති ඛො, භික්ඛවෙ, කායගතාය සතියා එතං අධිවචනං.”
[කායගතාසතිය - https://pitaka.lk/main?n=20119]
[T. “අත්ථි, භික්ඛවෙ, සමථනිමිත්තං අබ්‍යග්ගනිමිත්තං. තත්ථ යොනිසොමනසිකාරබහුලීකාරො – අයමාහාරො අනුප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදාය, උප්පන්නස්ස වා සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භිය්‍යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා සංවත්තතී”ති (සං• නි• 5.232) –
එවං උප්පාදො හොති. තත්ථ සමථොව සමථනිමිත්තං, අවික්ඛෙපට්ඨෙන ච අබ්‍යග්ගනිමිත්තන්ති.
"එහි සමථයම සමථ නිමිත්ත වේ. නැවත අවික්ඛෙප (චංචල නොවීම අර්ථයෙන් අබ්‍යග්ග නිමිත්ත නම් වේ.)"
"තත්ථ ¶ කතමං සමථනිමිත්තං? යා චිත්තස්ස ඨිති…පෙ… සම්මාසමාධි – ඉදං වුච්චති සමථනිමිත්තං."
"කතමා තස්මිං සමයෙ චිත්තස්සෙකග්ගතා හොති? යා තස්මිං සමයෙ චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති අවට්ඨිති අවිසාහාරො අවික්ඛෙපො අවිසාහටමානසතා සමථො සමාධින්ද්‍රියං සමාධිබලං සම්මාසමාධි – අයං තස්මිං සමයෙ චිත්තස්සෙකග්ගතා හොති."
"තත්ථ ¶ කතමො සමාධි? යා ¶ චිත්තස්ස ඨිති සණ්ඨිති අවට්ඨිති අවිසාහාරො අවික්ඛෙපො අවිසාහටමානසතා සමථො සමාධින්ද්‍රියං සමාධිබලං සම්මාසමාධි – අයං වුච්චති “සමාධි”."
