Q. චක්ඛු ද්වාර චිත්ත වීතියෙ ජවන් සිත් සතක් ක්‍රියාත්මක වෙනවා - එම ජවන් හතෙන් කර්ම රැස් වේද? නැත්නම් කර්ම රැස් වෙන්නේ මනොද්වාරික ජවන් සිත් වලින්ද?
චක්ඛු ද්වාරික සිත් වීථියෙහි ජවන් සිත් 7න් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි ද පළමු තුනෙහි ඇති ජවන් 21 න් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි අවසාන සිත් වැලේ ජවන් 7හි, පළමු ජවන සිතෙන් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත. අවසාන ජවනයෙන් හා මැද ජවන 5න් “කර්ම” ද රැස් වේ - “කර්ම පථ” ද රැස්; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” හා අවසාන ජවනයෙන් “එක් ප්‍රතිසන්ධි විපාකයක්” ද, මැද ජවන 5න් “ප්‍රතිසන්ධි විපාක 5ක්” ද ඇත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි අවසාන සිත් වැලේ ජවන් 7න්, පළමු වැන්න “දිට්ඨධම්මවීදනීය” වේ, අවසාන එක “උපපජ්ජවේදනීය” වේ, මැද 5 “අපරාපරීයවේදනීය” වේ.
මෙකී චක්ඛු ද්වාරික හා ඊට අදාළ මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි (එකී සිත් වැල් 5හි) ජවන් සිත් 35ක් ලැබෙන අතර, ඉන් 29 කින් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින් ඒ 29හි, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත. ඉතිරි ජවන් 6න් “කර්ම” ද රැස් වේ - “කර්ම පථ” ද රැස් වේ; එබැවින් ඒවායෙහි, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” හා “ප්‍රතිසන්ධි විපාක 6ක්” ඇත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි ද පළමු තුනෙහි ඇති ජවන් 21 න් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි අවසාන සිත් වැලේ ජවන් 7හි, පළමු ජවන සිතෙන් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත. අවසාන ජවනයෙන් හා මැද ජවන 5න් “කර්ම” ද රැස් වේ - “කර්ම පථ” ද රැස්; එබැවින්, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” හා අවසාන ජවනයෙන් “එක් ප්‍රතිසන්ධි විපාකයක්” ද, මැද ජවන 5න් “ප්‍රතිසන්ධි විපාක 5ක්” ද ඇත.
මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි අවසාන සිත් වැලේ ජවන් 7න්, පළමු වැන්න “දිට්ඨධම්මවීදනීය” වේ, අවසාන එක “උපපජ්ජවේදනීය” වේ, මැද 5 “අපරාපරීයවේදනීය” වේ.
මෙකී චක්ඛු ද්වාරික හා ඊට අදාළ මනෝ ද්වාරික සිත් වැල් හතරෙහි (එකී සිත් වැල් 5හි) ජවන් සිත් 35ක් ලැබෙන අතර, ඉන් 29 කින් “කර්ම” රැස් වේ - “කර්ම පථ” රැස් නොවේ; එබැවින් ඒ 29හි, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” මිස “ප්‍රතිසන්ධි විපාක” නැත. ඉතිරි ජවන් 6න් “කර්ම” ද රැස් වේ - “කර්ම පථ” ද රැස් වේ; එබැවින් ඒවායෙහි, “ප්‍රවෘත්ති විපාක” හා “ප්‍රතිසන්ධි විපාක 6ක්” ඇත.
Q. T. “චේතනාව” කර්මය කියලා කියනවා නේද? එතකොට “චේතනාව” සබ්බචිත්ත සාධාරණ වලින් එක චෛතසිකයක්නි නේද? ඒ කියන්නේ හැම සිතකින්ම කර්මයක් (සකස්) වෙනවා කියන එක නෙවෙයි ද?
A. R. "කුසලාකුසල (කුසල්-අකුසල්) ජවන් සිත්හි යෙදෙන චේතනා චෛතසිකය 'කර්ම' යන නාමය ලබන්නේ ය."
[R. "... මෙකී ජවන් සිත්හි යෙදෙන චේතනා චෛතසිකය කර්ම යන නාමය ලබන්නේය. ..." - අභිධර්මාර්ථ ප්‍රදීපිකා - I – 312 පිටුව.]
Q. (මහ)රහතන් වහන්සේට කර්ම රැස් වේද?
A. ක්‍රියා ජවන්වල කර්ම රැස් නොවේ.
