A. "විමුත්ති සුඛපටිසංවෙදී විමුක්ති සුවය හා පලසමවත් සුවය විඳිමින් වැඩසිටි සේක යන අර්ථයි. එහි විමුත්ති යනු තදංග, වික්ඛම්භන, සමුච්ඡේද, පටිප්පස්සද්ධි, නිස්සරණ යන විමුක්ති පසයි. දාන පරිත්‍යාග වශයෙන් ඒ ඒ ගුණාංගයන් ගෙන් ද නාම රූප භේදයන් විදර්ශනා වශයෙන් බැලීමෙන් ද සිතෙහි පිරිහීම සඳහා හේතුවන ප්‍රතිපක්‍ෂ ධර්මයන් ප්‍රහානය කිරීමෙන් ඇති විමුක්තිය තදංග විමුක්තිය යි. දන් දීමෙන් මසුරුකමද, සීලයෙන් හා නාමරූපයෙන් වෙන් වෙන් සලකා බැලීමෙන් සක්කාය දෘෂ්ටිය ද, විචිකිච්ඡාවද ආදී නීවරණ ධර්මයන් ප්‍රහීණ කිරීමෙන් ලැබෙන විමුක්තිය තදංග විමුත්ති නම් වේ. උපචාර, අර්පණා සමාධියෙන් සිතෙහි පරිහානිය අකුසලයන් වූ කාමච්ඡන්‍දා දී පංචනීවරණයන් හා විතර්ක ආදියද නැවත නූපදිනා අයුරින් දුරුකිරීම වික්ඛම්භන විමුත්ති නම් වේ. සතර ආර්ය මාර්ගයන් පුරුදු කිරීමෙන් ඒ ඒ මාර්ගයෙන් ආර්යයන් වහන්සේ ගේ සනාතන ගත සියලු කෙලෙස් සමූහය සම්පූර්ණයෙන් ප්‍රහාණය කිරීම සමුච්ඡේද විමුත්ති නම් වේ. ඵලඥානය අවබෝධ කිරීමේ දී ක්ලේශයන් ගේ සංසිඳීම් වශයෙන් ලබන විමුක්තිය පටිප්පස්සද්ධි විමුත්ති නම් වේ. සියලු සංඛත ධර්මයන් විනාශ කිරීමෙන් සියලු සංස්කාර ධර්මයන්ගෙන් ලබන විමුක්තිය නිස්සරණ විමුත්ති නම් වේ. මෙහි වනාහි නිර්වාණය අරමුණුකොට ඇති ඵල විමුක්තිය අදහස් කරන ලදි. විමුත්ති සුඛ පටිවෙදී යි එහෙයින් කියන ලදි."
["විමුත‍්තිසුඛපටිසංවෙදීති විමුත‍්තිසුඛං ඵලසමාපත‍්තිසුඛං පටිසංවෙදියමානො නිසින‍්නො හොතීති අත්‍ථො. තත්‍ථ විමුත‍්තීති තදඞ‍්ගවිමුත‍්ති, වික‍්ඛම‍්භනවිමුත‍්ති, සමුච‍්ඡෙදවිමුත‍්ති, පටිප‍්පස‍්සද‍්ධිවිමුත‍්ති, නිස‍්සරණවිමුත‍්තීති පඤ‍්ච විමුත‍්තියො. තාසු යං දෙය්‍යධම‍්මපරිච‍්චාගාදීහි තෙහි තෙහි ගුණඞ‍්ගෙහි නාමරූපපරිච‍්ඡෙදාදීහි විපස‍්සනඞ‍්ගෙහි ච යාව තස‍්ස තස‍්ස අඞ‍්ගස‍්ස අපරිහානිවසෙන පවත‍්ති, තාව තංතංපටිපක‍්ඛතො විමුච‍්චනතො විමුච‍්චනං පහානං. සෙය්‍යථිදං ? දානෙන මච‍්ඡරියලොභාදිතො, සීලෙන පාණාතිපාතාදිතො, නාමරූපවවත්‍ථානෙන සක‍්කායදිට‍්ඨිතො, පච‍්චයපරිග‍්ගහෙන අහෙතුවිසමහෙතුදිට‍්ඨීහි, තස‍්සෙව අපරභාගෙන කඞ‍්ඛාවිතරණෙන කථංකථීභාවතො, කලාපසම‍්මසනෙන “අහං මමා”ති ගාහතො, මග‍්ගාමග‍්ගවවත්‍ථානෙන අමග‍්ගෙ මග‍්ගසඤ‍්ඤාය, උදයදස‍්සනෙන උච‍්ඡෙදදිට‍්ඨියා, වයදස‍්සනෙන සස‍්සතදිට‍්ඨියා, භයදස‍්සනෙන සභයෙ අභයසඤ‍්ඤාය, ආදීනවදස‍්සනෙන අස‍්සාදසඤ‍්ඤාය, නිබ‍්බිදානුපස‍්සනෙන අභිරතිසඤ‍්ඤාය, මුච‍්චිතුකම්‍යතාඤාණෙන අමුච‍්චිතුකම්‍යතාය, උපෙක‍්ඛාඤාණෙන අනුපෙක‍්ඛාය, අනුලොමෙන ධම‍්මට‍්ඨිතියං නිබ‍්බානෙ ච පටිලොමභාවතො, ගොත්‍රභුනා සඞ‍්ඛාරනිමිත‍්තභාවතො විමුච‍්චනං, අයං තදඞ‍්ගවිමුත‍්ති නාම. යං පන උපචාරප‍්පනාභෙදෙන සමාධිනා යාවස‍්ස අපරිහානිවසෙන පවත‍්ති, තාව කාමච‍්ඡන්‍දාදීනං නීවරණානඤ‍්චෙව, විතක‍්කාදීනඤ‍්ච පච‍්චනීකධම‍්මානං, අනුප‍්පත‍්තිසඤ‍්ඤිතං විමුච‍්චනං, අයං වික‍්ඛම‍්භනවිමුත‍්ති නාම. යං චතුන‍්නං අරියමග‍්ගානං භාවිතත‍්තා තංතංමග‍්ගවතො අරියස‍්ස සන‍්තානෙ යථාරහං “දිට‍්ඨිගතානං පහානායා”තිආදිනා (ධ· ස· 277; විභ· 628) නයෙන වුත‍්තස‍්ස සමුදයපක‍්ඛියස‍්ස කිලෙසගණස‍්ස පුන අච‍්චන‍්තං අප‍්පවත‍්තිභාවෙන සමුච‍්ඡෙදප‍්පහානවසෙන විමුච‍්චනං, අයං සමුච‍්ඡෙදවිමුත‍්ති නාම. යං පන ඵලක‍්ඛණෙ පටිප‍්පස‍්සද‍්ධත‍්තං කිලෙසානං, අයං පටිප‍්පස‍්සද‍්ධිවිමුත‍්ති නාම. සබ‍්බසඞ‍්ඛතනිස‍්සටත‍්තා පන සබ‍්බසඞ‍්ඛාරවිමුත‍්තං නිබ‍්බානං, අයං නිස‍්සරණවිමුත‍්ති නාම. ඉධ පන භගවතො නිබ‍්බානාරම‍්මණා ඵලවිමුත‍්ති අධිප‍්පෙතා. තෙන වුත‍්තං – “විමුත‍්තිසුඛපටිසංවෙදීති විමුත‍්තිසුඛං ඵලසමාපත‍්තිසුඛං පටිසංවෙදියමානො නිසින‍්නො හොතීති අත්‍ථො”ති."]
