Q. ද්‍රෝණයක් යනු කොපමණ ප්‍රමාණයක් ද? කරුණාවෙන් පැහැදිලි කර දිය හැකිනම් ...
A. සාමාන්‍ය කෙනෙක්ගේ අතේ මිටට එන ප්‍රමාණය x 4 x 4 x 16 = ද්‍රෝණය.
(අතේ/අත් මිටවල් 256 කි.)
A / R. “ද්‍රොණයක් නම් සොළොස් නැළියෙක් වේ.
ඒ මෙසේ යි:- ප්‍ර‍කෘති පුරුෂයෙකු ගේ මිටු සතරෙක් එක් පතෙකි,
ඒ පත සතරෙක් නැළියෙකි.
ඒ නැළි සොළසෙක් ද්‍රෝණයෙකි.”
S.“ (3) සුණු වශයෙන් ආරෝහ පරිණාහ විසින් මධ්‍යම ප්‍ර‍මාණ වූ ශරීරයෙක ලැබෙන සුණු විසුණු වී පරමාණු බවට ගිය පෘථිවි ධාතූහු ද්‍රෝණයක් පමණ වේ.
ඒ මෙසේ යි :- අඟලින් අටෙන් එකක් යවයෙක් වේ. යවයෙන් අටෙන් එකක් ඌකාවෙක් වේ. ඌකාවෙක් අටෙන් එකක් ලික්ඛාවෙකි. ලික්ඛාවෙන් අටෙන් එකක් රථරෙණුවෙකි. රථරෙණුවෙන් අටෙන් එකක් තජ්ජාරියෙකි. තජ්ජරියෙන් අටෙන් එකක් අණුවෙකි. අණුවෙකින් අටෙන් එකක් පරමාණුවෙකි.
අටුවා මතය :- මධ්‍යම පුරුෂයාගේ අඟුලින් සතිසෙන් එකක් ඌකා එකක් වේ. ඌකාවෙන් සතිසෙන් එකක් ලික්ඛාවෙකි. ලික්ඛාවෙන් සතිසෙන් එකක් රථරේණුවෙකි. රථරේණුවෙන් සතිසෙන් එකක් තජ්ජාරියෙකි. තජ්ජාරියෙන් සතිසෙන් එකක් අණුවෙකි. අණුවෙන් සතිසෙන් එකක් එක් පරමාණුවෙකි. එය ආකාශ කොටසට මැ ඇතුළත් වේ. මසැසට විෂය නොවේ. දිවැසට ගෝචර වේ. මෙහි ගන්නා ලද්දේ ඒ පරමාණු මාත්‍ර‍ය යැ. එසේ සුණු වූ පෘථිවි ධාතු ද්‍රෝණයක් පමණ වේ. >>> ද්‍රොණයක් නම් සොළොස් නැළියෙක් වේ.
ඒ මෙසේ යි:- ප්‍ර‍කෘති පුරුෂයෙකු ගේ මිටු සතරෙක් එක් පතෙකි,
ඒ පත සතරෙක් නැළියෙකි.
ඒ නැළි සොළසෙක් ද්‍රෝණයෙකි. <<<
ඒ ද්‍රෝණය, මගධ නැළිය පමණ වේ. ඒ මගධ නැළියෙන් දොළොස් නැළියක් පමණ පෘථිවි ධාතු සුණු මේ සිරුරෙහි වේ. එයින් අඩක් පමණ වූ ආපෝ ධාතුවෙන් එය නොවිසිරී සිටිනාසේ හාත්පසින් බැඳි පිඩුකොට ගන්නා ලද්දේ වේ. ඒ ආපෝ ධාතුවෙන් තෙත්වීමට හෝ වැගිරීමට නො යන සේ තේජෝ ධාතුවෙන් රක්නා ලද්දේ වෙයි. එය සංඝාත වාතයෙන් අතිශයින් පුරවන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඒ සියුම් වූ රජස් වූ පෘථිවි ධාතුව නො විසිරෙන සේ නො විහිදෙන සේ හාත්පසින් බැඳීම ය, පැසීමය, සැලීම ය යන කෘත්‍යය ඇති ආපෝ - තේජෝ - වායෝ - ධාතුන්ගෙන් උපකාර ලැබ සෙනහයෙන් තෙමන ලද, තේජසින් මුහුකුරුවන ලද, වාතයෙන් හම්මන ලද, පිට සුන්නක් සේ පිඩු වී ඝන වී ස්ත්‍රී පුරුෂ ලිංගාදි විසින් නන් අයුරින් ගත යුතු බවට පැමිණේ. එසේ මැ කුඩා-මහත් දිග-කොට ස්ථිර-තද යනාදි ස්වභාවය ද පහළ කරන්නේ ය.”
A. සාමාන්‍ය කෙනෙක්ගේ අතේ මිටට එන ප්‍රමාණය x 4 x 4 x 16 = ද්‍රෝණය.
(අතේ/අත් මිටවල් 256 කි.)
A / R. “ද්‍රොණයක් නම් සොළොස් නැළියෙක් වේ.
ඒ මෙසේ යි:- ප්‍ර‍කෘති පුරුෂයෙකු ගේ මිටු සතරෙක් එක් පතෙකි,
ඒ පත සතරෙක් නැළියෙකි.
ඒ නැළි සොළසෙක් ද්‍රෝණයෙකි.”
S.“ (3) සුණු වශයෙන් ආරෝහ පරිණාහ විසින් මධ්‍යම ප්‍ර‍මාණ වූ ශරීරයෙක ලැබෙන සුණු විසුණු වී පරමාණු බවට ගිය පෘථිවි ධාතූහු ද්‍රෝණයක් පමණ වේ.
ඒ මෙසේ යි :- අඟලින් අටෙන් එකක් යවයෙක් වේ. යවයෙන් අටෙන් එකක් ඌකාවෙක් වේ. ඌකාවෙක් අටෙන් එකක් ලික්ඛාවෙකි. ලික්ඛාවෙන් අටෙන් එකක් රථරෙණුවෙකි. රථරෙණුවෙන් අටෙන් එකක් තජ්ජාරියෙකි. තජ්ජරියෙන් අටෙන් එකක් අණුවෙකි. අණුවෙකින් අටෙන් එකක් පරමාණුවෙකි.
අටුවා මතය :- මධ්‍යම පුරුෂයාගේ අඟුලින් සතිසෙන් එකක් ඌකා එකක් වේ. ඌකාවෙන් සතිසෙන් එකක් ලික්ඛාවෙකි. ලික්ඛාවෙන් සතිසෙන් එකක් රථරේණුවෙකි. රථරේණුවෙන් සතිසෙන් එකක් තජ්ජාරියෙකි. තජ්ජාරියෙන් සතිසෙන් එකක් අණුවෙකි. අණුවෙන් සතිසෙන් එකක් එක් පරමාණුවෙකි. එය ආකාශ කොටසට මැ ඇතුළත් වේ. මසැසට විෂය නොවේ. දිවැසට ගෝචර වේ. මෙහි ගන්නා ලද්දේ ඒ පරමාණු මාත්‍ර‍ය යැ. එසේ සුණු වූ පෘථිවි ධාතු ද්‍රෝණයක් පමණ වේ. >>> ද්‍රොණයක් නම් සොළොස් නැළියෙක් වේ.
ඒ මෙසේ යි:- ප්‍ර‍කෘති පුරුෂයෙකු ගේ මිටු සතරෙක් එක් පතෙකි,
ඒ පත සතරෙක් නැළියෙකි.
ඒ නැළි සොළසෙක් ද්‍රෝණයෙකි. <<<
ඒ ද්‍රෝණය, මගධ නැළිය පමණ වේ. ඒ මගධ නැළියෙන් දොළොස් නැළියක් පමණ පෘථිවි ධාතු සුණු මේ සිරුරෙහි වේ. එයින් අඩක් පමණ වූ ආපෝ ධාතුවෙන් එය නොවිසිරී සිටිනාසේ හාත්පසින් බැඳි පිඩුකොට ගන්නා ලද්දේ වේ. ඒ ආපෝ ධාතුවෙන් තෙත්වීමට හෝ වැගිරීමට නො යන සේ තේජෝ ධාතුවෙන් රක්නා ලද්දේ වෙයි. එය සංඝාත වාතයෙන් අතිශයින් පුරවන ලද්දේ වෙයි. මෙසේ ඒ සියුම් වූ රජස් වූ පෘථිවි ධාතුව නො විසිරෙන සේ නො විහිදෙන සේ හාත්පසින් බැඳීම ය, පැසීමය, සැලීම ය යන කෘත්‍යය ඇති ආපෝ - තේජෝ - වායෝ - ධාතුන්ගෙන් උපකාර ලැබ සෙනහයෙන් තෙමන ලද, තේජසින් මුහුකුරුවන ලද, වාතයෙන් හම්මන ලද, පිට සුන්නක් සේ පිඩු වී ඝන වී ස්ත්‍රී පුරුෂ ලිංගාදි විසින් නන් අයුරින් ගත යුතු බවට පැමිණේ. එසේ මැ කුඩා-මහත් දිග-කොට ස්ථිර-තද යනාදි ස්වභාවය ද පහළ කරන්නේ ය.”
T. "දොණ BUE (m. nt.) a measure of capacity; 1/8th of a bushel.
දොණ BUS පු න ද්‍රෝණය; නැළි සතර.
දොණ MS පු න ද්‍රොණය, සතර ලාස්ස, 16 නැලිය."
(ලාස් හතර; 4 ලාහ.)
T. "දොණමත්තාති මගධනාළියා සොළසනාළිප්පමාණා."
"දොණමත්තා මගධනාළියා ද්වාදසනාළිමත්තා කිර."
"දොණමත්තා සියාති සොළස නාළිමත්තා. ඉධාපි “මජ්ඣිමෙන පමාණෙනා”ති ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. තෙන “පකතියා චතුමුට්ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළි, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්වාදස නාළියො හොන්තී”ති වදන්ති."
"අඩ්ඪතෙරසපලා හොතීති එත්ථ “මාසානං අඩ්ඪතෙරසපලානි ගණ්හාතී”ති වදන්ති. “මගධනාළි නාම ඡපසතා නාළී”ති කෙචි. “අට්ඨපසතා”ති අපරෙ. තත්ථ පුරිමානං මතෙන තිපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි හොති, පච්ඡිමානං චතුපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි. ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන පන “පකතියා චතුමුට්ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළිකං, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්වාදස නාළියො හොන්තී”ති වුත්තං, තස්මා තෙන නයෙන “මගධනාළි නාම පඤ්ච කුඩුවානි එකඤ්ච මුට්ඨිං එකාය මුට්ඨියා තතියඤ්ච භාගං ගණ්හාතී”ති වෙදිතබ්බං."
"ද්වින්නං තණ්ඩුලනාළීනන්ති සුකොට්ටිතානං අඛණ්ඩානං පුරාණසාලිතණ්ඩුලානං ද්වෙ නාළියො ගහෙතබ්බා. යථාහ අට්ඨකථායං “අනුපහතපුරාණසාලිතණ්ඩුලානං සුකොට්ටිතපරිසුද්ධාන”න්ති (පාරා· අට්ඨ· 2.602). භත්තන්ති අවස්සාවිතං අනුත්තණ්ඩුලං අකිලින්නං අපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුලරාසිසදිසං සුපක්කොදනමෙව ගහෙතබ්බං. යථාහ අට්ඨකථායං “අනුත්තණ්ඩුලං අකිලින්නං අපිණ්ඩිතං සුවිසදං කුන්දමකුලරාසිසදිසං අවස්සාවිතොදන”න්ති (පාරා· අට්ඨ· 2.602). මගධනාළියාති මගධරට්ඨෙ නාළියා, සා නාළි තිලානං අට්ඨපසතානි ගණ්හාති. තෙනාහු පොරාණා –
“ඛාරිදසද්වයං ¶ වාහො, ඛාරී දොණට්ඨකද්වයං;
ද්විඅට්ඨනාළියො දොණො, නාළෙකා පසතට්ඨකං;
ලක්ඛං තිලානං පසතං, එතං වුත්තං පමාණතො”ති.
“මගධනාළි ¶ නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොතී”ති (පාරා· අට්ඨ· 2.602) අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. තබ්බණ්ණනාය “අඩ්ඪතෙරසපලානි මාසෙහි ගහෙතබ්බානී”ති වුත්තං. කෙචි පනාහු –
“චතුප්පසතිකා මුට්ඨි, පලඤ්චෙතං චතුග්ගුණං;
කුඩුවප්පසතඤ්චෙව, චත්තාරි චෙව නාළි තු.
“සොයෙව පත්ථො චත්තාරො, පත්ථා අළ්හකමුච්චතෙ;
අළ්හකානම්පි චත්තාරි, ‘දොණො’ති පරිකිත්තිතො”ති.
ආචරියා පන “අට්ඨපසතා මාගධනාළී”ති පුබ්බපක්ඛමෙව රොචයන්ති."
"ද්වෙ මගධනාළියොති එත්ථ මගධනාළි නාම යා මාගධිකාය තුලාය අඩ්ඪතෙරසපලපරිමිතං උදකං ගණ්හාති. සීහළදීපෙ පකතිනාළිතො ඛුද්දකා හොති, දමිළනාළිතො පන ¶ මහන්තා. වුත්තඤ්හෙතං සමන්තපාසාදිකායං (පාරා· අට්ඨ· 2.602) “මගධනාළි නාම අඩ්ඪතෙරසපලා හොතීති අන්ධකට්ඨකථායං වුත්තං. සීහළදීපෙ පකතිනාළි මහන්තා, දමිළනාළි ඛුද්දකා, මගධනාළිපමාණයුත්තා, තාය මගධනාළියා දියඩ්ඪනාළි එකා සීහළනාළි හොතීති මහාඅට්ඨකථායං වුත්ත”න්ති. අථ වා මගධනාළි නාම යා පඤ්ච කුඩුවානි එකඤ්ච මුට්ඨිං එකාය ච මුට්ඨියා තතියභාගං ගණ්හාති. වුත්තඤ්හෙතං සාරත්ථදීපනියං (සාරත්ථ· ටී· 2.598-602) “මගධනාළි නාම ඡපසතා නාළීති කෙචි. ‘අට්ඨපසතා’ති අපරෙ. තත්ථ පුරිමානං මතෙන තිපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි හොති. පච්ඡිමානං චතුපසතාය නාළියා ද්වෙ නාළියො එකා මගධනාළි. ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන පන පකතියා චතුමුට්ඨිකං කුඩුවං, චතුකුඩුවං නාළිකං, තාය නාළියා සොළස නාළියො දොණං, තං පන මගධනාළියා ද්වාදස නාළියො හොන්තීති වුත්තං, තස්මා තෙන නයෙන මගධනාළි නාම පඤ්ච කුඩුවානි ¶ එකඤ්ච මුට්ඨිං එකාය මුට්ඨියා තතියභාගඤ්ච ගණ්හාතීති වෙදිතබ්බ”න්ති. තත්ථ කුඩුවොති පසතො. වුත්තඤ්හි අභිධානප්පදීපිකායං –
“කුඩුවො පසතො එකො;
පත්ථො තෙ චතුරො සියුං;
ආළ්හකො චතුරො පත්ථා;
දොණං වා චතුරාළ්හක”න්ති.
අථ වා මගධනාළි නාම යා චතුකුඩුවාය නාළියා චතස්සො නාළියො ගණ්හාති. වුත්තඤ්හෙතං විමතිවිනොදනියං (වි· වි· ටී· 1.602) “දමිළනාළීති පුරාණකනාළිං සන්ධාය වුත්තං. සා ච චතුමුට්ඨිකෙහි කුඩුවෙහි අට්ඨකුඩුවා, තාය නාළියා ද්වෙ නාළියො මගධනාළි ගණ්හාති, පුරාණා පන සීහළනාළි තිස්සො නාළියො ගණ්හාතීති වදන්ති, තෙසං මතෙන මගධනාළි ¶ ඉදානි වත්තමානාය චතුකුඩුවාය දමිළනාළියා චතුනාළිකා හොති, තතො මගධනාළිතො උපඩ්ඪඤ්ච පුරාණදමිළනාළිසඞ්ඛාතං පත්ථං නාම හොති, එතෙන ච ඔමකො නාම පත්තො පත්ථොදනං ගණ්හාතීති පාළිවචනං සමෙති. ලොකියෙහිපි –
‘ලොකියං මගධඤ්චෙති, පත්ථද්වයමුදාහටං;
ලොකියං සොළසපලං, මාගධං දිගුණං මත’න්ති. (වි· වි· ටී· 1.602) –
එවං ලොකෙ නාළියා මගධනාළි දිගුණාති දස්සිතා. එවඤ්ච ගය්හමානෙ ඔමකපත්තස්ස ච යාපනමත්තොදනගාහිකා ච සිද්ධා හොති. න හි සක්කා අට්ඨකුඩුවතො ඌනොදනගාහිනා පත්තෙන අථූපීකතං පිණ්ඩපාතං පරියෙසිත්වා යාපෙතුං. තෙනෙව වුත්තං වෙරඤ්ජකණ්ඩට්ඨකථායං ‘පත්ථො නාම නාළිමත්තං හොති, එකස්ස පුරිසස්ස අලං යාපනායා’ති”. වුත්තම්පි හෙතං ජාතකට්ඨකථායං (ජා· අට්ඨ· 5.21.192) “පත්ථොදනො නාලමයං දුවින්න”න්ති, “එකස්ස දින්නං ද්වින්නං තිණ්ණං පහොතී”ති ච, තස්මා ඉධ වුත්තනයානුසාරෙන ගහෙතබ්බන්ති."