Q. කර්මය සැකසෙන අන්දම ගැන බුදදහම විස්තර කර ඇත්තේ කෙසේද?
A. "චෙතනාහං, භික්ඛවෙ, කම්මං වදාමි. චෙතයිත්වා කම්මං කරොති - කායෙන වාචාය මනසා."
"කුසලාකුසල (කුසල්-අකුසල්) ජවන් සිත්හි යෙදෙන චේතනා චෛතසිකය කර්ම යන නාමය ලබන්නේ ය."
A. "චෙතනාහං, භික්ඛවෙ, කම්මං වදාමි. චෙතයිත්වා කම්මං කරොති - කායෙන වාචාය මනසා."
"කුසලාකුසල (කුසල්-අකුසල්) ජවන් සිත්හි යෙදෙන චේතනා චෛතසිකය කර්ම යන නාමය ලබන්නේ ය."
[R. "... මෙකී ජවන් සින්හි යෙදෙන චේතනා චෛතසිකය කර්ම යන නාමය ලබන්නේය. ..." - අභිධර්මාර්ථ ප්‍රදීපිකා - I – 312 පිටුව.]
R. “>කර්මපථය< යි කියනු ලබන්නේ ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දෙන්නා වූ කර්මයන්ට ය. ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දීමේ ඒකාන්ත බවක් නැත්තා වූ කර්මයන්ට >කර්ම< යන නාමය පමණක් කියනු ලැබේ.”
[උපකාරකය: ප්‍ර‍තිසන්ධිය = උපත.]
“කර්ම පථ” ඍජුව ම හොඳ හෝ නරක උපතක් ලබා දීමට හේතු වන අතර, “කර්ම” ඍජුව ම සැප හෝ දුක් ගෙන දීමට හේතු වේ.
එසේ නම්,
1. “අකුසල කර්ම පථ” මඟින් ඍජුව ම දුගතිගාමී වන බවත්,
2. “අකුසල කර්ම” මඟින් වක්‍රව දුගතිගාමී වන බවත්, පැහැදිලි විය යුතු ය.
එසේ ම “අකුසල කර්ම පථ” හා “අකුසල කර්ම” යන කර්ම කොටස් දෙකෙන් ම “දුක් විපාක” (දුගතිගාමී වීම හා දුකසේ ජීවත් වීම / දුක් විඳීම) ඇති කරන බව ද පැහැදිලි විය යුතු ය.
(සිතන / කියන / චර්යා) චර්යාවලින් “කර්ම” පමණක් වන චර්යා මඟින් (“කර්ම” පමණක් වන අයව / පාර්ශව) දුගතියට පමුණුවන බව අපැහැදිලි ය - එය සිදුවන්නේ මෙසේය: ඉහත (ඕනෑම) චර්යාවක් හෝ ඒ (ඕනෑම) චර්යාවක් සඳහා අදාළ වූ තමා හෝ අනුන් හෝ තමාගේ හෝ අනුන්ගේ හෝ ශරීරය, ශරීර කොටසක් (අඟ-පසඟ), ශරීර අනුකොටසක්, රූප-ශබ්දාදිය, අවස්ථා ආදිය, සිත්-සිතුවිලි ආදිය, සංසර්ගය-වින්දනය ආදී ක්‍රියා, චිත්තරූප-මනෝ සංකල්ප, උපකරණ, සිත්-සිතුවිලි ආදියෙන් (නිමිති - අනුනිමිති වලින්) කුමක් හෝ මරණාසන්න වෙලාවේ දී තමාට අරමුණු වුවහොත් (කර්ම - කර්ම නිමිති), ඒ අරමුණ උපාදානය වී ලෝභ සිත් (ලෝභ මූල) හෝ තරහ සිත් (ද්වේශ මූල) හෝ මුලා සිත් (දිට්ඨි සිත් හා පළමු මෝහ සිත) ඇතිවී, දැඩි ලෝභය (අභිධ්‍යා) හෝ දැඩි තරහව (ව්‍යාපාද) හෝ දැඩි මුලාව (මිත්‍යා දිට්ඨි) “කර්ම පථයක්” ඇති කොට එමඟින් ද දුගතිගාමී වේ; (එමෙන් ම, අකුසල කර්ම - කර්ම නිමිති - ගති නිමිති මගින් ද) - බොහෝ දෙනා දුගතිගාමී වීමට මෙම සංසිද්ධිය ප්‍රධාන හේතුවකි.
R. “>කර්මපථය< යි කියනු ලබන්නේ ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දෙන්නා වූ කර්මයන්ට ය. ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දීමේ ඒකාන්ත බවක් නැත්තා වූ කර්මයන්ට >කර්ම< යන නාමය පමණක් කියනු ලැබේ.”
[උපකාරකය: ප්‍ර‍තිසන්ධිය = උපත.]
“කර්ම පථ” ඍජුව ම හොඳ හෝ නරක උපතක් ලබා දීමට හේතු වන අතර, “කර්ම” ඍජුව ම සැප හෝ දුක් ගෙන දීමට හේතු වේ.
එසේ නම්,
1. “අකුසල කර්ම පථ” මඟින් ඍජුව ම දුගතිගාමී වන බවත්,
2. “අකුසල කර්ම” මඟින් වක්‍රව දුගතිගාමී වන බවත්, පැහැදිලි විය යුතු ය.
එසේ ම “අකුසල කර්ම පථ” හා “අකුසල කර්ම” යන කර්ම කොටස් දෙකෙන් ම “දුක් විපාක” (දුගතිගාමී වීම හා දුකසේ ජීවත් වීම / දුක් විඳීම) ඇති කරන බව ද පැහැදිලි විය යුතු ය.
(සිතන / කියන / චර්යා) චර්යාවලින් “කර්ම” පමණක් වන චර්යා මඟින් (“කර්ම” පමණක් වන අයව / පාර්ශව) දුගතියට පමුණුවන බව අපැහැදිලි ය - එය සිදුවන්නේ මෙසේය: ඉහත (ඕනෑම) චර්යාවක් හෝ ඒ (ඕනෑම) චර්යාවක් සඳහා අදාළ වූ තමා හෝ අනුන් හෝ තමාගේ හෝ අනුන්ගේ හෝ ශරීරය, ශරීර කොටසක් (අඟ-පසඟ), ශරීර අනුකොටසක්, රූප-ශබ්දාදිය, අවස්ථා ආදිය, සිත්-සිතුවිලි ආදිය, සංසර්ගය-වින්දනය ආදී ක්‍රියා, චිත්තරූප-මනෝ සංකල්ප, උපකරණ, සිත්-සිතුවිලි ආදියෙන් (නිමිති - අනුනිමිති වලින්) කුමක් හෝ මරණාසන්න වෙලාවේ දී තමාට අරමුණු වුවහොත් (කර්ම - කර්ම නිමිති), ඒ අරමුණ උපාදානය වී ලෝභ සිත් (ලෝභ මූල) හෝ තරහ සිත් (ද්වේශ මූල) හෝ මුලා සිත් (දිට්ඨි සිත් හා පළමු මෝහ සිත) ඇතිවී, දැඩි ලෝභය (අභිධ්‍යා) හෝ දැඩි තරහව (ව්‍යාපාද) හෝ දැඩි මුලාව (මිත්‍යා දිට්ඨි) “කර්ම පථයක්” ඇති කොට එමඟින් ද දුගතිගාමී වේ; (එමෙන් ම, අකුසල කර්ම - කර්ම නිමිති - ගති නිමිති මගින් ද) - බොහෝ දෙනා දුගතිගාමී වීමට මෙම සංසිද්ධිය ප්‍රධාන හේතුවකි.
T. තව ද, ඕනෑම කර්මයක් ද කර්මපථයක් ලෙසින් ද ක්‍රියාත්මක වීමට හැකිබව පෙනේ.
[“කම්මපථපත්තාවා”ති එත්ථ පටිසන්ධිජනෙන සති, සබ්බම්පි කම්මං කම්මපථපත්තං නාම හොතීති දට්ඨබ්බං.
T. මෙපමණ ආදීනව රාශියක් ඇත්තා වූ සුරාපානය ද කර්මපථයක් වශයෙන් ගෙන අකුශල කර්මපථ එකොළසක් බුදු සමයේ නො දැක්වීමට හේතුව කවරේ ද යනු සැලකිය යුතු කරුණකි. කුශලාකුශලයන් ගේ විපාකය ප්‍ර‍තිසන්ධි විපාක, ප්‍ර‍වෘත්ති විපාක වශයෙන් දෙවැදෑරුම් වේ. මරණින් මතු යම්කිසි තැනක උත්පත්තියක් සිදු කිරීම ප්‍ර‍තිසන්ධි විපාකය ය. උපන් සත්ත්වයා හට සැපදුක් පැමිණවීම ප්‍ර‍වෘත්ති විපාකය ය. කර්මපථය යි කියනු ලබන්නේ ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දෙන්නා වූ කර්මයන්ට ය. ප්‍ර‍තිසන්ධිය ගෙන දීමේ ඒකාන්ත බවක් නැත්තා වූ කර්මයන්ට කර්ම යන නාමය පමණක් කියනු ලැබේ. සුරාපාන කර්මය ද ප්‍ර‍තිසන්ධි ගෙන දීම් වශයෙන් අනේකාන්තික කර්මයෙකි. සුරාපාන කර්මය ප්‍ර‍තිසන්ධිදායක කර්මයක් වනුයේ ප්‍රාණඝාතාදි කර්මපථයන් හා සම්බන්ධ වූ කල්හිය. සුරාපානයෙන් මත්ව ප්‍රාණඝාතාදි ක්‍රියාවක් කළහොත් ඒ සුරාපාන කර්මය ප්‍රාණඝාත කර්මයාගේ පූර්ව චේතනා භාවයෙන් අපාය ප්‍ර‍තිසන්ධි දානය කරන්නේ ය. ප්‍රාණඝාතාදි පාපයක් කොට තමාගේ වික්‍ර‍මය ගැන සතුටු වී සුරාපානය කළහොත් එය ඒ කර්මපථයාගේ අපර චේතනා වශයෙන් ප්‍ර‍තිසන්ධි විපාකයක් ඇති කිරීමට සමත් වන්නේ ය. යම්කිසි පාප ක්‍රියාවක් කිරීමට ධෛර්‍ය්‍ය ඇති කර ගනු පිණිස කරන සුරාපානය ද ඒ කර්මයාගේ පූර්ව චේතනා භාවයෙන් ප්‍ර‍තිසන්ධි ගෙනදීමට සමත් වන්නේ ය. නිරෝගභවාදි අන් කරුණක් නිසා කරන්නා වූ සුරාපානය ද සුරාපානය කොට මත් ව යම්කිසි අපරාධයක් නො කරන්නා වූ තැනැත්තාගේ සුරා පානය ද පාපයක් වන නමුත් කර්මපථයක් නොවේ. මෙසේ සුරාපාන කර්මය ප්‍ර‍තිසන්ධි දානයෙහි අනේකාන්තික බැවින් එය ද ඇතුළත් කොට අකුශල කර්මපථ එකොළොසක් නො ගන්නා ලැබේ.
T. "කුඹුරක හටගන්නා වී වලින් එක් කොටසක් බොල් වේ. කොටසක් මතු ගොයම ඇති කිරීමේ ශක්තිය වූ බීජශක්තිය ඇත්තා වූ යහපත් වී වේ. එමෙන් උපාදානයන් නිසා සත්ත්වයන් විසින් කරන කර්මයන්ගෙන් එක් කොටසක් මතු උත්පත්තියක් ඇති කිරීමෙහි සමත් බවක් නැත්තා වූ දුබල කර්මයෝ වෙති. කොටසක් අනාගතයෙහි සත්ත්වයා ඒ ඒ භවයට පැමිණවීමේ ශක්තියෙන් යුක්ත වූ බලවත් කර්මයෝ වෙති. දුබල පින් පව්වලට කර්මය යි ද, අනාගතයෙහි ප්‍ර‍තිසන්ධි දානයට සමත් වූ බලවත් කර්මයන්ට කර්මපථය යි ද කියනු ලැබේ. දුබල කර්මයෝ අභාවප්‍රාප්ත වෙති. බලවත් කර්මයෝ විපාක බවට පැමිණීම් වශයෙන් අනාගතයෙහි සත්ත්වයන් ඒ ඒ භවයට පමුණුවති. එහෙයින් කාමභවයෙහි ඉපදීමට හේතුවන කර්මයෙන් කාමභවය ඇති කරනු ලැබේ. රූපභවයෙහි ඉපදීමට හේතුවන කර්මයෙන් රූපභවය ඇති කරනු ලැබේ. අරූපභවයෙහි ඉපදීමට හේතු වන කර්මයෙන් අරූපභවය ඇති කරනු ලැබේ. සංඥභවාදීහු කියන ලද භවයන්ගේ ම ප්‍රභේදයෝ ය. මෙසේ උපාදාන හේතුවෙන් ඇතිවන කර්මභවය නිසා නව වැදෑරුම් උපපත්තිභවය නැවත නැවතත් ඇති වේ."
T. "විපාක දීමේදී අදත්තාදානාදි අකුශල කර්ම පථ සත සිදු කිරීම් වශයෙන් උපදනා ලෝභ මූල සිත් බලවත් වේ. අඹු-දරුවන්ට ධනයට ඇලුම් කිරීම් ආදි වශයෙන් උපදනා ලෝභ මූල සිත් දුබල ය. ඒවායේ විපාක දීම ද අනියත ය. දෘෂ්ටි විප්‍ර‍යුක්ත සිත්වලට වඩා දෘෂ්ටි සම්ප්‍ර‍යුක්ත අකුසල සිත බලවත් ය. සසංඛාරික සිතට වඩා අසංඛාරික සිත බලවත් ය. සෝමනස්ස සහගත සිතට වඩා උපේක්ෂා සහගත සිත බලවත් ය."
["ධම්මනානත්තඤාණනිද්දෙසෙ ¶ කම්මපථෙති කම්මානි ච තානි පථා ච අපායගමනායාති කම්මපථා, තෙ කම්මපථෙ. දස කුසලකම්මපථා නාම පාණාතිපාතා අදින්නාදානා කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණීති තීණි කායසුචරිතානි, මුසාවාදා පිසුණාය වාචාය ඵරුසාය වාචාය සම්ඵප්පලාපා වෙරමණීති චත්තාරි වචීසුචරිතානි, අනභිජ්ඣා අබ්‍යාපාදො සම්මාදිට්ඨීති තීණි මනොසුචරිතානි. දස අකුසලකම්මපථා නාම පාණාතිපාතො අදින්නාදානං කාමෙසුමිච්ඡාචාරොති තීණි කායදුච්චරිතානි, මුසාවාදො පිසුණා වාචා ඵරුසා වාචා ¶ සම්ඵප්පලාපොති චත්තාරි වචීදුච්චරිතානි, අභිජ්ඣා බ්‍යාපාදො මිච්ඡාදිට්ඨීති තීණි මනොදුච්චරිතානි. කුසලාකුසලාපි ච පටිසන්ධිජනකායෙව කම්මපථාති වුත්තා, වුත්තාවසෙසා පටිසන්ධිජනනෙ අනෙකන්ති කත්තා කම්මපථාති න වුත්තා. ඔළාරිකකුසලාකුසලගහණෙනෙව සෙසකුසලාකුසලාපි ගහිතාති වෙදිතබ්බා. රූපන්ති භූතොපාදායභෙදතො අට්ඨවීසතිවිධං රූපං. විපාකන්ති කාමාවචරකුසලවිපාකානං සොළසන්නං, අකුසලවිපාකානං සත්තන්නඤ්ච වසෙන තෙවීසතිවිධං විපාකං. කිරියන්ති තිණ්ණමහෙතුකකිරියානං, අට්ඨන්නං සහෙතුකකිරියානඤ්ච වසෙන එකාදසවිධං කාමාවචරකිරියං. විපාකාභාවතො කිරියාමත්තාති කිරියා. එත්තාවතා කාමාවචරමෙව රූපාබ්‍යාකතවිපාකාබ්‍යාකතකිරියාබ්‍යාකතවසෙන වුත්තං."
T. "පටිපජ්ජති එතාය සුගතිදුග්ගතීති පටිපදා, කම්මං. තථා හි තං “කම්මපථො”ති වුච්චති."
"යදි චෙතනාය සබ්බදා කම්මපථභාවාභාවතො අනියතො කම්මපථභාවොති කම්මපථරාසිම්හි අවචනං, නනු අභිජ්ඣාදීනම්පි කම්මපථං අප්පත්තානං අත්ථිතාය අනියතො කම්මපථභාවොති තෙසම්පි කම්මපථරාසියං අවචනං ආපජ්ජතීති? නාපජ්ජති, කම්මපථතාතංසභාගතාහි තෙසං තත්ථ වුත්තත්තා. යදි එවං චෙතනාපි තත්ථ වත්තබ්බා සියාති? සච්චමෙතං, සා පන පාණාතිපාතාදිකාති පාකටො තස්සා ¶ කම්මපථභාවොති න වුත්තං සියා. චෙතනාය හි “චෙතනාහං, භික්ඛවෙ, කම්මං වදාමි,”“තිවිධා, භික්ඛවෙ, කායසඤ්චෙතනා අකුසලං කායකම්ම”න්තිආදිවචනෙහි කම්මභාවො දීපිතො. කම්මංයෙව ච සුගතිදුග්ගතීනං තදුප්පජ්ජනසුඛදුක්ඛානඤ්ච පථභාවෙන පවත්තං කම්මපථොති වුච්චතීති පාකටො තස්සා කම්මපථභාවො. අභිජ්ඣාදීනං පන චෙතනාසමීහනභාවෙන සුචරිතදුච්චරිතභාවො, චෙතනාජනිතතංබන්ධතිභාවෙන සුගතිදුග්ගතිතදුප්පජ්ජනසුඛදුක්ඛානං පථභාවො චාති න තථා පාකටො කම්මපථභාවොති තෙ එව කම්මපථරාසිභාවෙන වුත්තා. අතථාජාතියත්තා වා චෙතනා තෙහි සද්ධිං න වුත්තා සියා. විචාරෙත්වා ගහෙතබ්බං."
