Q. ත්‍රිපිටකයේ සඳහන්ව ඇත්තේ ත්‍රිවිධ පුණ්‍යක්‍රියා පමණයි නේද? දස පුණ්‍යක්‍රියා පිළිබඳව සඳහන් බුද්ධ දේශනාවක් තිබේද?
A. දාන = දානය, පිං දීම, පිං අනුමෝදන් වීම යන පුණ්‍ය ක්‍රියා තුන.
සීල = ශීලය, ගරු කිරීම, වතාවත් කිරීම යන පුණ්‍ය ක්‍රියා තුන.
භාවනා = භාවනාව, ධර්ම දේශනය, ධර්ම ශ්‍රවණය, දැක්ම ඍජු කිරීම යන පුණ්‍ය ක්‍රියා හතර.
[(මතක ලෙසට,) මේ ලෙසින් “ත්‍රිවිධ පුණ්‍ය ක්‍රියා” තුළට “දස පුණ්‍ය ක්‍රියා” ඇතුළත් කොට (අභිධර්ම) අටුවාවක හෝ ටීකාවක දක්වා ඇත.]
{“දොළොස් පුණ්‍ය ක්‍රියා” ද දැකිය හැක - කාව්‍යශේඛරය - තොටගමුවේ ශ්‍රී රාහුල හිමි.}
A. "තවද මේ කුශල වනාහි දාන සීල භාවනා වශයෙන් ත්‍රිවිධ වේ. සෝමනස්ස සහගත ඥානසම්පයුත්ත අසංඛාරික සසංඛාරිකාදි වශයෙන් අෂ්ටවිධ වේ. එය යට විස්තර කරන ලදි.
දාන සීල භාවනා අපචායන වෙය්‍යාවච්ච පත්තිදාන පත්තානුමෝදන ධම්මසවණ ධම්මදේසනා දිට්ඨුජුකම්ම වශයෙන් දශවිධ වේ. ....
මේ දශකුශල යට දැක්වූ ත්‍රිවිධ කුශලයෙහි ඇතුළත් කල හැකිය. ඒ මෙසේ ය: ඊර්ෂ්‍යා මාත්සර්යයන්ට ප්‍රතිපක්‍ෂ බැවින් පත්තිදානය හා පත්තානුමෝදනය දානයෙහි ඇතුළති. චාරිත්ත සීල බැවින් අපචායන වෙය්‍යාවච්ච සීලයෙහි ඇතුළති. කුශල ධර්මාසේවන බැවින් දේසනා සවණ දිට්ඨුජුකම්ම භාවනායෙහි ඇතුළති. ඇතැම්හු දේශනාවදානයෙහි ද දිට්ඨුජුකම්මය ත්‍රිවිධ කුශලයෙහි ම ද ඇතුළත් කරත්.
චිත්ත වශයෙන් අෂ්ටවිධ වන්නේ ත් මේ මැ යි. ඒ කුශල සිත් අට හා යට දැක්වූ අකුසල් සිත් දොළොස කාමාවචර බැවින් කාමාවචර කර්ම විස්සෙකැ යි කිය යුතු ය."
S. "දශ පුණ්‍ය ක්‍රියා වස්තු
දානය
සීලය
භාවනාව
අපචායනය
වෙය්‍යාවච්චය
පත්ති දානය
පත්තානුමෝදනාව
ධම්ම සවනය
ධම්ම දේශනාව
දිට්ඨිජ්ජු කම්මය යි පින් කිරියවත් දසයෙකි.
දස පින් කිරියවත් සංගෘහිත ගාථාවක් මෙසේ ය:
දානං සීලං ච භාවනා - වෙය්‍යාවච්චාපචායනා
පත්තානුමොදනා පත්තිදානං - ධම්මස්ස දෙසනා
සවනා දිට්ඨිජ්ජුකම්ම - මිච්චේවං දසධා ඨිතං"
"දානං සීලං භාවනා ච, වෙය්‍යාවච්චාපචායනා;
පත්තානුමොදනා පත්ති-දානං ධම්මස්ස දෙසනා;
සවනං දිට්ඨිජුකම්ම-මිච්චෙවං දසධා ඨිතං."
"ගච්ඡන්ති සඞ්ගහං දානෙ පත්තිදානානුමොදනා දානෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති, වෙය්‍යාවච්චාපචායනා සීලමයෙ පුඤ්ඤෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති, ධම්මදෙසනා ධම්මස්සවනං දිට්ඨිඋජුකා භාවනාමයෙ පුඤ්ඤෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති, දස පුඤ්ඤකිරියාපි ච තීණි එව සම්භොන්ති."
"ඉදං අට්ඨවිධං චිත්තං, කාමාවචරසඤ්ඤිතං;
දසපුඤ්ඤක්‍රියවත්ථු-වසෙනෙව පවත්තති.
දානං සීලං භාවනා පත්තිදානං,
වෙය්‍යාවච්චං දෙසනා චානුමොදො;
දිට්ඨිජ්ජුත්තං සංසුතිච්චාපචායො,
ඤෙය්‍යො එවං පුඤ්ඤවත්ථුප්පභෙදො."
"අට්ඨපීති එත්ථ පිසද්දෙන ඉමානි චිත්තානි න කෙවලං අට්ඨෙව හොන්ති ¶. අථ ඛො තතො බහූනිපි බහුතරානිපි හොන්තීති ඉමං සම්පිණ්ඩනත්ථං දීපෙතීති දස්සෙතුං “තෙනා”තිආදිවුත්තං. දසසු පුඤ්ඤකිරියාවත්ථූසු දිට්ඨුජු කම්මං නාම ඤාණ කිච්චං. තං කථං ඤාණ විප්පයුත්ත චිත්තෙහි කරොන්තීති. වුච්චතෙ. ඤාණ සම්පයුත්ත චිත්තෙහි දිට්ඨිං උජුංකරොන්තා තෙසං අන්තරන්තරා ඤාණසොතෙ පතිතවසෙන ඤාණවිප්පයුත්ත චිත්තෙහිපි කරොන්තියෙව. සබ්බෙසත්තා කම්මස්සකාතිආදිනා, බුද්ධො සොභගවා, ස්වාක්ඛාතො සො ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සො සඞ්ඝො, තිආදිනා චාති දට්ඨබ්බං. තෙනාහ “ඉමානි අට්ඨ චිත්තානී”තිආදිං. තත්ථ දසපුඤ්ඤකිරියවත්ථූනි නාම ‘දානං, සීලං, භාවනා, අපචායනං, වෙය්‍යාවච්චං, පත්තිදානං, පත්තානුමොදනං, ධම්මස්සවනා, ධම්මදෙසනා, දිට්ඨුජු කම්මං,. තෙහි ගුණිතානි වඩ්ඪිතානි. තානි ච අට්ඨඡසු ආරම්මණෙසු උප්පජ්ජන්ති. තීණි ච කම්මානි කරොන්තා තෙ හෙව අට්ඨහි කරොන්ති. තානියෙව ච සබ්බානි අත්ථි හීනානි, අත්ථි මජ්ඣිමානි, අත්ථි පණීතානි. තස්මා පුන අනුක්කමෙන ආරම්මණාදීහි වඩ්ඪනං කරොති. තත්ථ “තානි ඨපෙතබ්බානී”ති සම්බන්ධො. “සුද්ධිකානී”ති අධිපතීහි අමිස්සිතානි. “ඉති කත්වා”ති ඉති මනසි කරිත්වා. තථා ඤාණවිප්පයුත්තානි ද්වෙසහස්සානි සතං සට්ඨි ච හොන්තීති යොජනා. “වීමංසාවජ්ජිතෙහී”ති වීමංසාධිපති වජ්ජිතෙහි. “තථාගුණිතානී”ති සබ්බානි පුඤ්ඤකිරියාදීහි සමං ගුණිතානි. “කොසල්ලෙනා”ති කොසල්ලසඞ්ඛාතෙන. “නානාවජ්ජනවීථිය”න්ති ඤාණවිප්පයුත්ත වීථීහි විසුං භූතාය ආවජ්ජනාය යුත්ත වීථියං. “තෙනෙවා”ති වීමංසාධිපතිභූතෙන තෙනෙව උපනිස්සයඤ්ඤාණෙන. එවං සන්තෙපි න සක්කාභවිතුන්ති සම්බන්ධො."
"එවං අට්ඨකථාය ආගතනයෙන දසපුඤ්ඤකිරියවත්ථූනි දස්සෙත්වා ඉදානි සුත්තෙ ආගතනයෙන දානං සීලං භාවනාති තීණියෙව දස්සෙතුං තෙසු ඉතරෙසම්පි සඞ්ගහං දීපෙන්තො ආහ “ගච්ඡන්ති සඞ්ගහ”න්තිආදි. තත්ථ පත්තිදානානුමොදනා දානෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති තංසභාවත්තා. දානම්පි හි ඉස්සාමච්ඡෙරානං පටිපක්ඛං, එතෙපි, තස්මා සමානපටිපක්ඛතාය ¶ දානෙන සහ එකලක්ඛණත්තා එතෙ දානමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථුම්හි සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. වෙය්‍යාවච්චාපචායනා සීලමයෙ පුඤ්ඤෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති චාරිත්තසීලසභාවත්තා. දෙසනාසවනදිට්ඨිඋජුකා පන කුසලධම්මාසෙවනතො භාවනතො භාවනාමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති. කෙචි පන “දෙසෙන්තො, සුණන්තො ච දෙසනානුසාරෙන ඤාණං පෙසෙත්වා ලක්ඛණං පටිවිජ්ඣ දෙසෙති, සුණාති ච, තානි ච දෙසනාසවනානි පටිවෙධමෙව ආහරන්තීති දෙසනාසවනං භාවනාමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡතී”ති වදන්ති. ධම්මදානභාවතො “දෙසනා දානමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡතී”තිපි සක්කා වත්තුං. තථා දිට්ඨිජුකම්මං සබ්බත්ථාපි සබ්බෙසං නියමනලක්ඛණත්තාති. දානාදීසු හි යං කිඤ්චි “අත්ථි දින්න”න්තිආදිනයප්පවත්තාය සම්මාදිට්ඨියාව විසොධිතං මහප්ඵලං හොති මහානිසංසන්ති. එවඤ්ච කත්වා දීඝනිකායට්ඨකථායං “දිට්ඨිජුකම්මං පන සබ්බෙසං නියමනලක්ඛණ”න්ති (දී· නි· අට්ඨ· 3.305) වුත්තං. මහාසංඝියා පන අභයගිරිවාසිනො ච දිට්ඨිජුකම්මං විසුං පුඤ්ඤකිරියභාවෙන න ගණ්හන්ති. තථා හි තෙ දානං සීලං භාවනා සංසුති දෙසනානුස්සතිමොදනං වෙය්‍යාවච්චපූජාසරණප්පත්තිපසංසා චාති අත්තනා කතපුඤ්ඤානුස්සරණං බුද්ධාදීසු සරණගමනං පරගුණපසංසාති ඉමානි තීණි පක්ඛිපිත්වා දිට්ඨිජුකම්මං අග්ගහෙත්වා ද්වාදස පුඤ්ඤකිරියවත්ථූනි පඤ්ඤාපෙන්ති. පුන තීණෙවාති පඨමං දසාපි සමානා පුන සඞ්ඛෙපතො තීණෙව සම්භොන්ති.
"දීයති එතෙනාති දානං, පරිච්චාගචෙතනා. එවං සෙසෙසුපි. සීලතීති සීලං, කායවචීකම්මානි සමාදහති, සම්මා ඨපෙතීත්‍යත්ථො, සීලයති වා උපධාරෙතීති සීලං ¶, උපධාරණං පනෙත්ථ කුසලානං අධිට්ඨානභාවො. තථා හි වුත්තං “සීලෙ පතිට්ඨායා”ත්‍යාදි (සං· නි· 1.23, 192). භාවෙති කුසලෙ ධම්මෙ ආසෙවති වඩ්ඪෙති එතායාති භාවනා. අපචායති පූජාවසෙන සාමීචිං කරොති එතෙනාති අපචායනං. තංතංකිච්චකරණෙ බ්‍යාවටස්ස භාවො වෙය්‍යාවච්චං. අත්තනො සන්තානෙ නිබ්බත්තා පත්ති දීයති එතෙනාති පත්තිදානං. පත්තිං අනුමොදති එතායාති පත්තානුමොදනා. ධම්මං සුණන්ති එතෙනාති ධම්මස්සවනං. ධම්මං දෙසෙන්ති එතායාති ධම්මදෙසනා. දිට්ඨියා උජුකරණං දිට්ඨිජුකම්මං."
තත්ථ සානුසයසන්තානවතො පරෙසං පූජානුග්ගහකාමතාය අත්තනො විජ්ජමානවත්ථුපරිච්චජනවසප්පවත්තචෙතනා දානං නාම, දානවත්ථුපරියෙසනවසෙන, දින්නස්ස සොමනස්සචිත්තෙන අනුස්සරණවසෙන ච පවත්තා පුබ්බපච්ඡාභාගචෙතනා එත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡන්ති. එවං සෙසෙසුපි යථාරහං දට්ඨබ්බං. නිච්චසීලාදිවසෙන පඤ්ච, අට්ඨ, දස වා සීලානි සමාදියන්තස්ස, පරිපූරෙන්තස්ස, අසමාදියිත්වාපි සම්පත්තකායවචීදුච්චරිතතො විරමන්තස්ස, පබ්බජන්තස්ස, උපසම්පදමාළකෙ සංවරං සමාදියන්තස්ස, චතුපාරිසුද්ධිසීලං පරිපූරෙන්තස්ස ච පවත්තචෙතනා සීලං නාම. චත්තාලීසාය කම්මට්ඨානෙසු, ඛන්ධාදීසු ච භූමීසු පරිකම්මසම්මසනවසප්පවත්තා අප්පනං අප්පත්තා ගොත්‍රභුපරියොසානචෙතනා භාවනා නාම, නිරවජ්ජවිජ්ජාදිපරියාපුණනචෙතනාපි එත්ථෙව සමොධානං ගච්ඡති.
වයසා, ගුණෙහි ච ජෙට්ඨානං චීවරාදීසු පච්චාසාරහිතෙන අසංකිලිට්ඨජ්ඣාසයෙන පච්චුට්ඨානආසනාභිනීහාරාදිවිධිනා බහුමානකරණචෙතනා අපචායනං නාම. තෙසමෙව, ගිලානානඤ්ච යථාවුත්තජ්ඣාසයෙන තංතංකිච්චකරණචෙතනා වෙය්‍යාවච්චං නාම. අත්තනො සන්තානෙ නිබ්බත්තස්ස පුඤ්ඤස්ස පරෙහි ¶ සාධාරණභාවං පච්චාසීසනචෙතනා පත්තිදානං නාම. පරෙහි දින්නස්ස, අදින්නස්සපි වා පුඤ්ඤස්ස මච්ඡෙරමලවිනිස්සටෙන චිත්තෙන අබ්භානුමොදනචෙතනා පත්තානුමොදනා නාම ¶. එවමිමං ධම්මං සුත්වා තත්ථ වුත්තනයෙන පටිපජ්ජන්තො “ලොකියලොකුත්තරගුණවිසෙසස්ස භාගී භවිස්සාමි, බහුස්සුතො වා හුත්වා පරෙසං ධම්මදෙසනාදීහි අනුග්ගණ්හිස්සාමී”ති එවං අත්තනො, පරෙසං වා හිතඵරණවසප්පවත්තෙන අසංකිලිට්ඨජ්ඣාසයෙන හිතූපදෙසසවනචෙතනා ධම්මස්සවනං නාම, නිරවජ්ජවිජ්ජාදිසවනචෙතනාපි එත්ථෙව සඞ්ගය්හති. ලාභසක්කාරාදිනිරපෙක්ඛතාය යොනිසො මනසි කරොතො හිතූපදෙසචෙතනා ධම්මදෙසනා නාම, නිරවජ්ජවිජ්ජාදිඋපදිසනචෙතනාපි එත්ථෙව සඞ්ගහං ගච්ඡති. “අත්ථි දින්න”න්ත්‍යාදිනයප්පවත්තසම්මාදස්සනවසෙන දිට්ඨියා උජුකරණං දිට්ඨිජුකම්මං නාම.
යදි එවං ඤාණවිප්පයුත්තචිත්තුප්පාදස්ස දිට්ඨිජුකම්මපුඤ්ඤකිරියභාවො න ලබ්භතීති? නො න ලබ්භති පුරිමපච්ඡිමචෙතනානම්පි තංතංපුඤ්ඤකිරියාස්වෙව සඞ්ගණ්හනතො. කිඤ්චාපි හි උජුකරණවෙලායං ඤාණසම්පයුත්තමෙව චිත්තං හොති, පුරිමපච්ඡාභාගෙ පන ඤාණවිප්පයුත්තම්පි සම්භවතීති තස්සපි දිට්ඨිජුකම්මභාවො උපපජ්ජතීති අලමතිප්පපඤ්චෙන.
ඉමෙසු පන දසසු පත්තිදානානුමොදනා දානෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්ති තංසභාවත්තා. දානම්පි හි ඉස්සාමච්ඡෙරානං පටිපක්ඛං, එතෙපි. තස්මා සමානප්පටිපක්ඛතාය එකලක්ඛණත්තා තෙ දානමයපුඤ්ඤකිරියවත්ථුම්හි සඞ්ගය්හන්ති. අපචායනවෙය්‍යාවච්චාසීලමයපුඤ්ඤෙව සඞ්ගය්හන්ති චාරිත්තසීලභාවතො. දෙසනාසවනදිට්ඨිජුකා පන කුසලධම්මාසෙවනභාවතො භාවනාමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්තීති (දී· නි· ටී· 3.305) ආචරියධම්මපාලත්ථෙරෙන වුත්තං. අපරෙ පන “දෙසෙන්තො, සුණන්තො ච දෙසනානුසාරෙන ඤාණං ¶ පෙසෙත්වා ලක්ඛණානි පටිවිජ්ඣ පටිවිජ්ඣ දෙසෙති, සුණාති ච, තානි ච දෙසනාසවනානි පටිවෙධමෙවාහරන්තීති දෙසනාසවනාභාවනාමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡන්තී”ති වදන්ති. ධම්මදානසභාවතො දෙසනා දානමයෙ සඞ්ගහං ගච්ඡතීතිපි සක්කා වත්තුං. තථා හි වුත්තං “සබ්බදානං ධම්මදානං ජිනාතී”ති (ධ· ප· 354). තථා දිට්ඨිජුකම්මං සබ්බත්ථාපි සබ්බෙසං නියමනලක්ඛණත්තා. දානාදීසු හි යං කිඤ්චි “අත්ථි දින්න”න්ත්‍යාදිනයප්පවත්තාය සම්මාදිට්ඨියා විසොධිතං මහප්ඵලං හොති මහානිසංසං, එවඤ්ච කත්වා දීඝනිකායට්ඨකථායං (දී· නි· අට්ඨ· 3.305; ධ· ස· අට්ඨ· 156-159 පුඤ්ඤාකිරියවත්ථාදිකථා) “දිට්ඨිජුකම්මං සබ්බෙසං නියමලක්ඛණ”න්ති වුත්තං. එවං දානසීලභාවනාවසෙන තීසු ඉතරෙසං සඞ්ගණ්හනතො සඞ්ඛෙපතො තිවිධමෙව පුඤ්ඤකිරියවත්ථු හොතීති දට්ඨබ්බං, තථා චෙව ආචරියෙන හෙට්ඨා දස්සිතං."
